Purpurówka Kaehlera

Jednym z najbardziej atrakcyjnie ubarwionych chrząszczy z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) występujących na naszym kontynencie jest bez wątpienia purpurówka Kaehlera (Purpuricenus kaehleri). Górna strona ciała postaci doskonałych* tego gatunku odznacza się barwą częściowo czerwoną, a częściowo czarną. Na czerwonych pokrywach znajduje się czarna, różnej wielkości eliptyczna plama, która niekiedy całkowicie zanika. Przedplecze jest całe czarne, z czerwoną przednią krawędzią lub czerwoną plamką z każdej strony. Długość ciała chrząszczy wynosi od 9 do 21 mm. Czułki u samicy są równe lub nieznacznie dłuższe od ciała, natomiast u samca 1,5 do 2 razy przekraczają jego długość.

Purpurówka Kaehlera rozsiedlona jest w Europie, na Kaukazie, Zakaukaziu, w tureckiej Armenii i północnym Iranie. W naszym kraju ten południowy gatunek osiąga północną granicę zasięgu i jest wielką rzadkością faunistyczną. Niegdyś notowany był na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, Nizinie Mazowieckiej, Podlasiu, Dolnym Śląsku, Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej, Wyżynie Lubelskiej, w Sudetach Zachodnich i Pieninach. Od 1949 roku brak jednak w pełni udokumentowanych informacji dotyczących występowania tej kózki na terenie Polski, potwierdzonych fotografią lub okazem dowodowym.

Jest to gatunek ciepłolubny, preferujący stanowiska nasłonecznione. Związany jest ze zboczami kserotermicznymi oraz ciepłymi terenami o charakterze lasostepu. Spotykany jest również w sadach, ogrodach owocowych, lasach liściastych i winnicach. Dorosłe osobniki spotkać można od maja do sierpnia. Występują głównie na drzewach lęgowych, a także na kwiatach roślin zielnych i krzewów oraz nadgniłych, fermentujących owocach. W przypadku zagrożenia lub zdenerwowania wydają charakterystyczne dobrze słyszalne dźwięki, przypominające skrzypienie, co jest typowym zachowaniem dla większości kózkowatych.

Larwy purpurówki rozwijają się w różnych gatunkach drzew oraz krzewów liściastych (osłabionych, zamierających lub obumarłych na pniu) – z reguły są to cieńsze gałęzie w koronach. Larwy żerują początkowo pod korą, wgryzając się następnie dosyć głęboko do drewna. Chodnik larwalny ma przeważnie przebieg podłużny i kończy się kolebką poczwarkową. Przepoczwarczenie odbywa się wiosną, a otwór wyjściowy młodego chrząszcza ma kształt owalny. Generacja jest 2- lub 3-letnia. Jeśli chodzi o dane dotyczące biologii i ekologii gatunku w naszym kraju to są one skąpe, m.in. nie ma dokładnych informacji dotyczących rośliny żywicielskiej larw oraz siedlisk, gdzie występował.

Purpurówkę Kaehlera bez większego trudu spotkać można na południu Europy, gdzie zamieszkuje np. sady brzoskwiniowe. Ostatnio wskutek szerokiego stosowania insektycydów obserwuje się stopniowe zanikanie tej kózki w wielu krajach europejskich. W naszym kraju mamy zapewne do czynienia z całym zespołem czynników niekorzystnych dla jej bytowania, do których zaliczyć można m.in. zmiany kultury sadowniczej po II wojnie światowej czy powszechne stosowanie insektycydów w sadownictwie. Obecnie przy procesie ocieplania się klimatu gatunek ten powinien znaleźć bardziej korzystne warunki do rozwoju w Polsce. Należy wspomnieć, że purpurówka jakiś czas temu znajdowała się u nas pod ochroną gatunkową, a obecnie umieszczona jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce.

Wszystkich czytelników zachęcamy, aby przebywając w przyszłości np. w starym zaniedbanym sadzie, zwracali baczną uwagę na występujące w nim owady. Być może napotkanym tam długoczułkim czerwono-czarnym chrząszczem, okaże się akurat bohater tego artykułu...

Jakub Michalcewicz
Katedra Entomologii Leśnej
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Krzysztof Łoś

*) Postać doskonała owada – końcowe stadium w jego rozwoju osobniczym.

Handel zagrożonymi gatunkami kwitnie

W czerwcu br. PTOP „Salamandra” wydała raport podsumowujący roczny monitoring handlu chronionymi gatunkami zwierząt, prowadzonego w sklepach i za pomocą Internetu, w 7 krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Monitoring był prowadzony przez organizacje wchodzące w skład Grupy Roboczej CITES, działającej w ramach sieci organizacji CEEWEB. Eksperci z „Salamandry” opracowali metodykę i koordynowali monitoring prowadzony w tych krajach w Internecie, a rumuńska organizacja Milvus Group koordynowała badania obejmujące sklepy. Działania te były wspierane przez międzynarodową organizację IFAW.

Z Raportu wynika, że nielegalny handel zagrożonymi gatunkami nie tylko wciąż kwitnie w krajach naszej części Europy, ale szybko się rozwija. Najszybszy rozwój obserwuje się w handlu internetowym. W przypadku niektórych rodzajów okazów ich sprzedaż prowadzona drogą elektroniczną zaczyna przewyższać handel tradycyjny. Działania państw objętych badaniami w celu powstrzymania tego zjawiska są zdecydowanie niewystarczające. Jednym z głównych problemów jest brak odpowiednich azyli, które mogłyby przejmować zwierzęta na przechowanie. Sprawia to, że ograny ścigania boją się podejmować walkę z nielegalnymi handlarzami „żywym towarem”, gdyż nie wiedzą, co miałyby robić z zatrzymanymi okazami.

Niestety, monitoring wykazał, że najgorzej sytuacja wygląda w Polsce – zwłaszcza w przypadku Internetu. Aż 60% spośród wszystkich internetowych ofert sprzedaży chronionych zwierząt lub ich części, znalezionych podczas monitoringu, było zamieszczonych na stronach polskojęzycznych, przy czym zdecydowana większość z nich była nielegalna.

Raport (w wersji anglojęzycznej) jest dostępny w Internecie pod adresem www.salamandra.org.pl/publikacje.

Andrzej Kepel

Tancerze wiosny

Kiedy lód na mokradłach staje się coraz cieńszy i okowy zimy powoli zaczynają puszczać, wśród pól, jezior i lasów ponownie rozlega się donośny trąbiący głos, który ostatni raz słychać było jesienią. Powróciły żurawie, które w charakterystyczny dla siebie sposób oznajmiają bliskie nadejście wiosny. Choć to zaledwie jej zwiastun, wiadomo już, że nie ma odwrotu.

Pierwsze pary żurawi (Grus grus) pojawiają się na polach i mokradłach już w połowie lutego, a nawet pod koniec stycznia. To jednak tylko forpoczty, bo większość żurawi przylatuje do naszego kraju na przełomie lutego i marca. Pary zazwyczaj od razu zajmują swoje terytoria i manifestują to donośnym krzykiem, nazywanym klangorem, oraz charakterystycznymi tańcami. Taniec żurawi jest niezwykle ciekawym widowiskiem i nie zawsze się wiąże z okresem godowym. Wystarczy, że ptaki są czymś szczególnie podekscytowane, aby w zabawnych podskokach, przysiadach i skłonach dać upust swoim emocjom.

Zwykle pod koniec marca (a niekiedy już na początku tego miesiąca), w niedostępnym podmokłym miejscu, budują gniazdo w postaci niewielkiego kopczyka. Niegdyś żurawie można było spotkać wyłącznie w leśnych ostępach i na rozległych bagnach. Obecnie coraz częściej znajdują dogodne miejsca na śródpolnych oczkach, czasami o wielkości zaledwie kilkuset metrów kwadratowych. Gniazdo prawie zawsze otoczone jest wodą tak, by drapieżniki miały do niego utrudniony dostęp. Lęg żurawia zazwyczaj składa się z dwóch jaj, które oboje rodzice wysiadują przez 28–31 dni. Młode pozostają pod opieką swoich rodziców przez całe lato i jesień, a rozdzielają się najczęściej dopiero na zimowiskach.

Po uzyskaniu przez młode ptaki zdolności do lotu, czyli już w lipcu, rodziny żurawi łączą się w większe stada i gromadzą w stałych miejscach. We wrześniu i październiku dołączają do nich żurawie ze wschodu, głównie z krajów nadbałtyckich. Jesienią zbiorowo nocują na płyciznach stawów i jezior, na jeziornych wyspach lub podmokłych łąkach, a w dzień żerują na okolicznych polach. Najłatwiej spotkać je wówczas na ścierniskach po kukurydzy, gdzie zjadają niezebrane resztki ziarna. Na takich wspólnych noclegowiskach może przebywać nawet pięć tysięcy żurawi, jak ma to miejsce na Nietlickich Bagnach na Mazurach czy w dolinie Dolnej Odry pod Szczecinem. Także w Wielkopolsce istnieje kilka dużych zlotowisk tych ptaków. Największe znajduje się w dolinie Noteci koło Lipiej Góry, gdzie w 2007 roku naliczono prawie 2500 żurawi, a na pobliskich Stawach Smogulec kolejny 1000 ptaków. Duże stada (po około 1000 osobników) gromadzą się też na Jeziorze Zgierzynieckim, Stawach Kiszkowskich i jeziorze Gopło.

Na przełomie października i listopada większość żurawi opuszcza nasz kraj, choć coraz częściej nawet spore stadka tych ptaków pozostają u nas na zimę. Przypuszcza się, że przez Polskę przebiega granica dzieląca europejską populację żurawi na dwie części. Żurawie z części zachodniej lecą na zimowiska do hiszpańskiej Extramadury i Andaluzji, a te z subpopulacji wschodniej wędrują przez Węgry do Izraela i północnej Afryki.

Żuraw wciąż kojarzy się z ptakiem bardzo rzadkim i ginącym. W ostatnich dziesięcioleciach jego sytuacja jednak znacznie się poprawiła. Jeszcze pod koniec lat 70. ubiegłego wieku jego liczebność w Polsce ornitolodzy szacowali na ok. 900 par. Dzisiaj jest ich prawdopodobnie ok. 10 tysięcy. Skąd taki nagły wzrost? Wynika on z kilku przyczyn. Przede wszystkim ptaki te nauczyły się gniazdować nawet na niewielkich śródpolnych i śródłąkowych oczkach, a nie tylko w rozległych bagiennych lasach. Ponadto w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat żurawie przestały panicznie bać się człowieka i coraz częściej można je spotkać w pobliżu ludzkich siedzib. Żuraw, obok takich ptaków, jak łabędź niemy, gęgawa czy kruk, należy do grupy gatunków, w przypadku których zmiany w psychice i wymaganiach środowiskowych pozwoliły na przetrwanie, a nawet wzrost liczebności. Niestety nie wszystkie ptaki potrafią się tak doskonale przystosować do nowych warunków i dlatego wiele z nich, np. część ptaków drapieżnych, stała się skrajnie nieliczna, a niektóre, jak np. drop, całkowicie zniknęły z naszego krajobrazu.

Przemysław Wylegała

Kormorany, psy, dzieci i nietoperze

czyli obóz chiropterologiczny gdańskich „Salamander”

Tego lata, z sieciami do łapania nietoperzy i detektorami ultradźwięków, postanowiliśmy odwiedzić Mierzeję Wiślaną. Pobyt od samego początku pełen był niespodzianek. Bazę, której dzielnie strzegły dwa czarne nowofundlandy naszej koleżanki, założyliśmy w Kątach Rybackich, w bliskim sąsiedztwie słynnej kolonii kormoranów (11 tys. par lęgowych). Rzeczywiście, spotkać je można wszędzie, a w powietrzu panuje nieustanny ruch. W sieci, które rozstawiliśmy przy samym obozie, jako pierwszy wpadł nocek rudy. Niby nic, dość pospolity nietoperz, ale na Mierzei schwytany po raz pierwszy. Później do grona nowych gatunków dołączył jeszcze karlik drobny. Udało nam się też skontrolować rozwieszone tu ponad 10 lat temu skrzynki dla nietoperzy. W jednej z nich mieszkała cała kolonia nocków Natterera. Pewnego dnia najmłodsi uczestnicy naszego obozu – nasze dzieci (jak ten czas leci) – przyniosły nam „fajnego” pająka. Był to tygrzyk paskowany, nigdy dotąd na Mierzei nie notowany. Miło zaskoczyły nas lasy rosnące wzdłuż całego półwyspu. Lasy na wydmach wszystkim kojarzą się z sosnami, a tu proszę: torfowiska, inne mokradła, stare buki i dęby – jak w baśni. Mieliśmy też gości: Marinę z Charkowa, której dobry humor i zapał do pracy nie opuszczały nawet w najgorszą pogodę, oraz... biskupa z Olsztyna, który pomimo padającego nieustannie deszczu, przyjechał do nas porozmawiać o losach zimowiska nietoperzy we Fromborku. I można by tak jeszcze długo pisać, bo tegoroczny obóz był naprawdę bardzo udany i pełen wrażeń.

Agnieszka Przesmycka