Kenijska Służba Ochrony Przyrody

Współpraca z lokalnymi społecznościami dla ochrony dzikich zwierząt

Kenijska Służba Ochrony Przyrody (Kenya Wildlife Service), lepiej znana jako KWS, powstała w 1990 roku, a jej pierwszym zadaniem było przeciwdziałanie kłusowaniu na słonie i wdrażanie stosownych przepisów prawa. Jest organizacją państwową o złożonej strukturze, ale pozostaje niezależna od rządu. Działa na rzecz lokalnych społeczności, prowadzi działalność edukacyjną, naukową oraz chroni dziko żyjące gatunki roślin i zwierząt, a także ich siedliska.

KWS zajmuje się obecnie wieloma problemami, takimi jak zmiany klimatyczne, wylesienia, utrata naturalnych siedlisk, konflikty na linii ludzie-dzikie zwierzęta oraz przestępstwa przeciw przyrodzie. Prowadzi też liczne programy, by wspomóc społeczności zamieszkujące tereny wokół parków narodowych i rezerwatów. Polegają one np. na zapewnianiu ludziom dostępu do wody pitnej, tworzeniu szkół, pomocy w rolnictwie i edukacji dotyczącej znaczenia ochrony dzikich gatunków zwierząt. Z drugiej strony stara się włączać lokalną ludność do konkretnych działań na rzecz przyrody. Przykładem może być Społecznościowy Program na rzecz Przyrody (Community Wildlife Program), w ramach którego zachęca się mieszkańców okolic parków narodowych do ochrony bioróżnorodności, m.in. poprzez tworzenie korytarzy ekologicznych dla dzikich zwierząt. Dzięki takiemu podejściu organizacja zdołała przyczynić się do rozbudzenia dumy społeczeństwa kenijskiego z narodowych walorów przyrodniczych. - To ważna metoda działania, gdyż zaangażowanie ludzi w ochronę fauny jest podstawą powodzenia - twierdzi naczelnik KWS William Kiptoo, posiadający dwunastoletni staż pracy w kilku dystryktach Wielkiego Rowu Afrykańskiego. - To właśnie społeczności żyjące w okolicy kenijskich parków narodowych i rezerwatów mają co zawdzięczać dzikim zwierzętom, które przyciągają turystów. Nie ma się więc co dziwić, że dbają o swoje zasoby.

Służba Strażnicza (Security Service) to tylko jeden z oddziałów KWS, dysponujący m.in. departamentami śledczym i wywiadu. Tysiące strażników jest oddanych swojej pracy. Otrzymują szkolenie paramilitarne, dzięki któremu są w stanie walczyć z kłusownikami polującymi na słonie i nosorożce w kenijskich parkach i rezerwatach. W Kenii kłusownictwo na słonie wciąż pozostaje kluczowym problemem. Pan Kiptoo opowiadał mi o dekadach sprzed wprowadzenia moratorium na handel kością słoniową, gdy nie tylko Kenia, ale cały kontynent afrykański poniósł dramatyczne konsekwencje kłusownictwa, w wyniku którego połowa populacji słoni została zabita właśnie dla kości słoniowej. Od kilku lat problem ten znów się nasila.

KWS działa też na rzecz rozwoju turystyki, która stanowi dziś drugą najważniejszą gałąź gospodarki w kraju. W Kenii rozwija się zwłaszcza turystyka ekologiczna, kulturowa i związana z obserwacją ptaków. Każdy z parków czy rezerwatów chronionych przez KWS posiada unikalne atrakcje związane z fauną i florą oraz niezwykłymi krajobrazami. Wpływy z turystyki dają bezpośrednie korzyści KWS, a to z kolei pozwala organizacji na ochronę kenijskich zwierząt.

Jeśli planujecie podróż do Afryki, postarajcie się odwiedzić Kenię. Wizyta w tym kraju to niezapomniane przeżycie, a dodatkowo będziecie mogli wspomóc nie tylko ochronę słoni i innych zagrożonych gatunków, ale także lokalne społeczności.

Ericka Ceballos
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
(CATCA - www.catcahelpanimals.org)

Tłumaczenie na polski:
Karolina Núnez Cuesta, Katarzyna Biernacka i Joanna Dulowska

Policzyć żurawie

Żuraw (Grus grus) jest przykładem gatunku, który dzięki ochronie, a także zmniejszeniu wymagań środowiskowych, ma się coraz lepiej w całej Europie. W Polsce liczba par lęgowych wzrosła z 700-900 w latach 70. do ponad 14 000 obecnie. Jednocześnie obserwuje się coraz większą liczbę żurawi na zbiorowych noclegowiskach wykorzystywanych w okresie jesiennej wędrówki na zimowiska. Ptaki te nocują najczęściej na płyciznach stawów i jezior, na jeziornych wyspach lub podmokłych łąkach. Takie miejsca pełnią bardzo ważną funkcję, zwłaszcza dla młodych ptaków, które podróżując po raz pierwszy pod opieką rodziców, uczą się zasad życia w stadzie oraz zachowań i rytuałów charakterystycznych dla swojego gatunku.

Do tej pory nikt nie sprawdził, ile żurawi zatrzymuje się u nas każdego roku w drodze na hiszpańskie i afrykańskie zimowiska. Zważywszy, że żuraw objęty jest w Polsce ochroną gatunkową, a obecność dużych stad tych ptaków jest podstawą do tworzenia obszarów chronionych w ramach sieci Natura 2000, informacje na ten temat są bardzo istotne. Jednocześnie żurawie budzą coraz więcej kontrowersji, ze względu na budowane farmy wiatrowe oraz szkody w rolnictwie, jakie powodują w niektórych regionach.

Kilku ornitologów z Pomorza, Wielkopolski i Śląska postanowiło zorganizować ogólnopolską akcję liczenia żurawi na zbiorowych noclegowiskach, podczas dwóch kolejnych sezonów - w 2009 i 2010 roku (we wrześniu i październiku). W całej Polsce skontrolowano ponad 100 miejsc, w których nocują te ptaki. Okazało się, że każdego roku liczba żurawi wynosiła około 70-80 tysięcy. Dokładne wyniki będą dostępne w przyszłym roku, po ich podsumowaniu.

Jednak już teraz możemy napisać nieco więcej o wynikach liczeń przeprowadzonych w Wielkopolsce, ponieważ koordynował je niżej podpisany przedstawiciel „Salamandry”. Okazało się, że znaczna część żurawi zatrzymujących się jesienią w Polsce przebywa właśnie w naszym regionie. W latach 2009-2010 w szczycie jesiennej wędrówki naliczono tu odpowiednio 15,5 i blisko 18 tysięcy żurawi. W tym roku mogło być ich jeszcze więcej, ponieważ był on wyjątkowo mokry, co spowodowało, że spora część ptaków spała w rozproszeniu na podtopionych polach i prawdopodobnie nie wszystkie zostały policzone. W Wielkopolsce istnieje przynajmniej 30 zbiorowych noclegowisk żurawi. Na każdym z nich gromadzi się od około 100 do ponad 5600 ptaków. Największe znajdują się na podmokłych łąkach w Dolinie Noteci koło Lipiej Góry oraz na pobliskich stawach Smogulec. Duże stada żurawi nocują też nad jeziorem Gopło i łąkach koło Karczyna, na Stawach Kiszkowskich, na zbiorniku Wonieść i w dolinie Obry, nad Kanałem Mosińskim, na zbiorniku Jeziorsko oraz na Jeziorze Zgierzynieckim. Żurawie też coraz chętniej nocują na polach uprawnych, które są jednocześnie ich żerowiskami (w latach 2009-2010 było to odpowiednio 10 i 17% ptaków), czego wcześniej nie notowano. Najważniejszym jednak siedliskiem dla odpoczywających ptaków były podmokłe łąki (w 2009 r. 35% i aż 67% w roku 2010).

W ciągu dwóch lat zebrano szereg bardzo interesujących i cennych informacji o żurawiach. Choć ogólnopolska akcja dobiegła końca, to w Wielkopolsce planujemy kontynuowanie monitoringu tych pięknych ptaków przez co najmniej kilka kolejnych lat. Wymaga to udziału szeregu obserwatorów i od ich zaangażowania zależeć będą dalsze losy tej akcji.

Jesteśmy jednak pełni optymizmu, ponieważ zlatujące na noclegowisko setki czy tysiące żurawi i towarzyszący temu głośny klangor, są jednym z najpiękniejszych spektakli przyrody, do których chętnie się wraca.

Przemysław Wylegała
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Park Narodowy Mount Elgon - mało znany skarb Kenii

Planując wyprawę do kenijskiego Parku Narodowego Mount Elgon nie przypuszczaliśmy, że wizyta w miejscu, o którym mało kto słyszał, będzie tak ekscytująca. Góra Elgon położona jest na granicy Kenii i Ugandy. Miejsce to znane jest przede wszystkim z unikatowych jaskiń, wśród których na szczególną uwagę zasługuje jaskinia Kitum, odwiedzana nocami przez słonie.

Do kenijskich jaskiń udaliśmy się w poszukiwaniu nietoperzy, których żyją tam tysiące. Nie one jednak decydują o niezwykłości jaskiń Mount Elgon. Nie spotkamy tu też zapierającej dech w piersiach szaty naciekowej, charakterystycznej dla jaskiń krasowych, powstałych w wapieniach. Również rozmiary grot nie są imponujące - największa jaskinia Kitum ma około 200 metrów głębokości, a jej szerokość dochodzi do 60 metrów. Mount Elgon to wygasły wulkan, a jaskinie powstały w tzw. aglomeratach piroklastycznych, czyli zestalonej mieszaninie bloków lawy i wulkanicznego popiołu. Można powiedzieć, że zostały one w tej górze... wyjedzone przez zwierzęta!

Wulkaniczne popioły tworzące tę dość miękką skałę zawierają wiele rzadkiego minerału - mirabilitu, zwanego też solą glauberską. Pod względem chemicznym jest to uwodniony siarczan sodu. Sól ta nadaje skale słono-kwaśny smak, któremu zwierzęta nie mogą się oprzeć. Tam, gdzie warstwa aglomeratu leży na warstwie nieprzepuszczalnej gliny, przesiąkająca od góry woda zatrzymuje się, sprawiając że skała jest wilgotna i podatna na kruszenie. W miejscach, gdzie woda ściekała po skale, była ona szczególnie miękka i tam słonie leśne kilkanaście tysięcy lat temu zaczęły ją odłupywać ciosami i zjadać. Mniejsze kawałki pozostawione przez słonie zjadają inne zwierzęta lub wypłukuje je woda. Miejsca te odwiedzają bawoły, buszboki, hieny, lamparty, góralki, a nawet różne małpy. Stopniowo w skale zaczęło powstawać wgłębienie, systematycznie pogłębiane przez amatorów soli. U wejścia woda nie ma już po czym ściekać i tworzy wodospad. Ta wodna kurtyna zapewnia wewnątrz tworzącej się jaskini wilgoć, ułatwiającą zwierzętom dalszą eksploatację pokładów słonego popiołu. Również zasiedlające stopniowo jaskinię chmary nietoperzy utrzymują specyficzny mikroklimat i ułatwiają dalszą erozję. W ostatnich tysiącleciach kolejny gatunek przyłączył się do stworzeń żłobiących te jaskinie w poszukiwaniu soli - był nim człowiek.

Mount Elgon położony jest 140 km na północny wschód od Jeziora Wiktorii. Pięć z jego szczytów ma wysokość ponad 4000 m n.p.m (dwa najwyższe - ponad 4300 m n.p.m.). Takie bardzo rozległe i wysokie wzniesienie sprawia, że przemieszczające się nad nim masy powietrza schładzają się, a zawarta w nich para ulega skropleniu. Deszczy należy się tu spodziewać przez cały rok. Liczne rzeki, które stąd wypływają, zasilają w wodę ogromne połacie otaczających równin oraz Jeziora Wiktorii i Turkana (Rudolfa). Obfitość wody sprawia, że Mount Elgon jest wielką, wiecznie zieloną wyspą wśród sawann dominujących w Afryce Wschodniej. W charakterystycznych dla wysokich gór strefach roślinności występuje ogromne bogactwo fauny i flory, w tym wiele gatunków endemicznych. Nic więc dziwnego, że aby zabezpieczyć tę cenną zlewnię oraz skarby przyrodnicze, oba kraje utworzyły tu parki narodowe, które obejmują łącznie ponad 1200 km². Władze parków ugandyjskiego i kenijskiego współpracują ze sobą, by chronić przyrodę całego obszaru Mount Elgon (w tym terenów przyległych do parków).

W Parkach Narodowych Mount Elgon każdy miłośnik przyrody znajdzie coś dla siebie. Poza jaskiniami (po stronie kenijskiej do zwiedzania udostępnione są cztery groty) można podziwiać wodospady, cieniste wąwozy, płaskowyże, kratery, gorące źródła, wysokie szczyty. Nie trzeba być botanikiem, by zauroczyć się tutejszą roślinnością. Zaraz po przekroczeniu granic parku wkraczamy do lasów. Przemieszczając się w górę, przecinamy różne ich typy - zaczynając od równikowych deszczowych lasów liściastych z oliwką wschodnio-afrykańską (Olea hochstetteri) i aningerią (Aningueria adolfi-friedericii), przez iglaste bory z sosną afrykańską (zastrzaliną) (Podocarpus gracilior), lasy (a właściwie wysokie zarośla) bambusa (Arundinaria alpina), po niskie laski z tasiemecznikiem abisyńskim (Hagenia abyssinica), zwanym też kosso. W koronach drzew i krzewów naszą uwagę przyciągają różne gatunki epifitycznych paproci i pięknie kwitnących storczyków. Wyżej stoki porastają wrzosowiska i łąki, na których, wśród licznych afrykańskich roślin zielnych, rosną też drzewiaste: starce (np. Senecio barbatipes i S. elgonensis), wrzosy (np. Erica arborea i Philippia trimera) i lobelie (np. Lobelia telekin i endemiczna L. elgonensis). Te ostatnie wyglądają jak gigantyczne, owłosione świeczki. Nadają one scenerii niesamowity klimat.

W granicach parku można zaobserwować 340 gatunków ptaków. Tylko tu stosunkowo łatwo podczas jednego spaceru można zauważyć muchodławkę wspaniałą (Terpsiphone viridis), dzioborożca baniastoczołego (Ceratogymna subcylindricus), wojownika wspaniałego (Stephanoaetus coronatus), turaka czerwonoczubego (Musophaga rossae), afrykankę czerwonoczelną (Poicephalus gulielmi) i wiele innych gatunków - w tym takie, które występują wyłącznie w wysokich górach Afryki Wschodniej. Wyglądając ptaków, często zauważymy przyglądające się nam spośród gałęzi małpy, np. gerezy abisyńskie (Colobus guereza) czy koczkodany czarnosiwe (Cercopithecus mitis). Zarówno po skałach, jak i gałęziach doskonale wspinają się też mali kuzyni słoni - góralki (Heterohyrax spp.). Gdy pierwszy raz usłyszeliśmy nocą ich godowy „śpiew”, sądziliśmy, że to przeraźliwy, rzężący kwik prosięcia guźca, zagryzanego przez lamparta. Poza tym buszboki, dujkery, koby, zebry, pawiany, wiewiórki, zające, jeżozwierze... W dolnych piętrach lasu napotykaliśmy je niemal codziennie. By spotkać bardziej skryte mrówniki, koty złociste czy lamparty, trzeba mieć sporo szczęścia.

Po obu stronach granicy ochrona przyrody prowadzona jest we współpracy z miejscową ludnością. Plemiona Bagisu, Sabiny i Ogiek zamieszkujące otaczające oba parki wioski, za zgodą władz korzystają na własne potrzeby z zasobów przyrodniczych obszarów chronionych (np. materiałów do budowy chat, niektórych jadalnych roślin). Służby ochrony przyrody obu państw nie ograniczają się do prowadzenia programów edukacyjnych, ale budują dla mieszkańców system wodociągów, organizują szkoły i pomagają w uprawianiu ziemi. W ten sposób wrogość, która pojawiła się po utworzeniu parków, stopniowo zmieniła się we wzajemny szacunek i przyjaźń.

Przez kilka dni, które spędziliśmy w masywie Mount Elgon, nie spotkaliśmy żadnych turystów. Aż dziw, że ta łatwo dostępna i tak interesująca przyrodnicza perełka, nie została jeszcze odkryta przez masową turystykę. To dodatkowo sprawia, że marzymy, by tam wrócić.

Ericka Ceballos
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
(CATCA - www.catcahelpanimals.org)

Andrzej Kepel
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Składamy nasze serdeczne podziękowania dyrektorowi parku, panu Dicksonowi Ritanowi, a także strażnikom KWS, za informacje i opiekę podczas naszego pobytu w parku.

Motyl śródleśnych dróg

Przebywając w ostatnich latach w Beskidzie Niskim polowałem z aparatem fotograficznym na różne owady. Wśród moich trofeów znalazł się piękny motyl - pokłonnik osinowiec (Limenitis populi). Udało mi się go sfotografować pewnego czerwcowego dnia, gdy przysiadał na drodze, którą biegła trasa mojej wędrówki.

Nie sposób nie zwrócić uwagi na tego dużego motyla należącego do rodziny rusałkowatych (Nymphalidae), bowiem rozpiętość jego skrzydeł może sięgać ośmiu centymetrów. Oba skrzydła są na wierzchu czarne z białą przepaską. W środkowej komórce przedniego skrzydła widnieje podłużna biała plamka, a przy jego wierzchołku znajdują się trzy mniejsze. Na tylnym skrzydle w zewnętrznej części biegnie rząd półksiężycowatych plamek o kolorze pomarańczowym, a po ich zewnętrznej stronie leżą dwie niebieskawe linie. Na spodniej stronie skrzydeł, na pomarańczowym tle, które w tylnej części przedniego skrzydła przechodzi w dużą czarną plamę, znajduje się biała przepaska i białe plamki. Obwódka obu par skrzydeł jest niebieskozielona i przedzielona ciemną linią.

Rozmieszczenie tego gatunku sięga od Francji poprzez strefę klimatu umiarkowanego Eurazji aż po Japonię. Nie występuje on na Wyspach Brytyjskich i w basenie Morza Śródziemnego, a na północ dochodzi do środkowej Skandynawii. W naszym kraju spotykany jest na całym obszarze, ale zwykle nielicznie.

Pokłonnik osinowiec żyje w lasach liściastych i mieszanych na niżu i w górach. Spotyka się go przeważnie pojedynczo, wzdłuż leśnych dróg, na skrajach lasów i zrębach, od czerwca do lipca (w ciągu roku występuje tylko jedno pokolenie). Spore rozmiary motyla sprawiają, że można go łatwo zauważyć, np. gdy krąży nad drzewami. Podobnie jak mieniaki (Apatura sp.) siada też na wilgotnych drogach leśnych. Odżywia się najczęściej płynami z odchodów zwierząt i sfermentowanym sokiem wyciekającym ze zranionych drzew. Nazwa gatunku podpowiada nam, że ma on związek z topolą osiką (Populus tremula). Istotnie, drzewo to jest główną rośliną pokarmową gąsienicy motyla, która żywi się jego liśćmi, żerując od lata do wczesnej wiosny następnego roku. Zimę gąsienica spędza w specjalnym hibernakulum, wykonanym ze zwiniętego i spojonego przędzą fragmentu liścia.

Limenitis populi nie jest w Polsce gatunkiem zagrożonym. Ustępowanie go z niektórych terenów można wiązać z wycinaniem osiki w ramach gospodarki leśnej. Dla ochrony motyla konieczne jest więc zwiększanie różnorodności gatunkowej drzew liściastych w lasach, szczególnie poprzez wprowadzanie osiki. Pokłonnik osinowiec znajduje się na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce.

Jakub Michalcewicz
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Katedra Entomologii Leśnej
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie