Kreślinek nizinny - chrząszcz „naturowy”
Znajomość chrząszczy wodnych jest w Polsce ciągle dość mała. Poza wąską grupą specjalistów, niewiele osób zdaje sobie sprawę, iż jest to całkiem spora grupa owadów w naszej faunie. Same pływakowate (Dytiscidae), rodzina, do której należy tytułowy kreślinek, liczą w Polsce 140 gatunków.
Kreślinek nizinny podczas kopulacji
Kreślinek nizinny (Graphoderus bilineatus), choć nie jest gatunkiem bardzo rzadkim w Polsce, należy do tych owadów chronionych, które są stosunkowo najsłabiej kojarzone. Jego niewielkie rozmiary i podobieństwo do wielu innych pływaków, powodują, że niewiele osób w naszym kraju rozpoznaje ten gatunek.
Kreślinek jest średniej wielkości chrząszczem, ma ok. 1,5 cm długości. Jego ciało jest spłaszczone, zaokrąglone po bokach i jasno ubarwione (tło żółte, do żółtobrunatnego). Na głowie wyraźnie widać stykające się ze sobą czarne plamy. Przedplecze1 u podstawy i z przodu ma wąskie, podłużne czarne paski, a pokrywy2 pokryte są drobnymi, gęsto rozmieszczonymi czarnymi plamkami, tworzącymi siateczkowaty wzór (mogącymi się też zlewać ze sobą). Spód ciała i nogi są jasne. Samce, na stopach przednich i środkowych nóg, mają dodatkowo przyssawki służące im do utrzymywania się na samicy podczas kopulacji. Przystosowanie to jest szczególnie przydatne w wodzie, gdzie gładkie i opływowe ciała chrząszczy są śliskie.
Półgębkiem
Zarówno postacie larwalne jak i dorosłe kreślinka są drapieżnikami. Dorosłe chrząszcze polują na najprzeróżniejsze bezkręgowce wodne. Larwy natomiast preferują głównie drobne skorupiaki planktonowe. U większości larw pływakowatych otwór gębowy jest niedrożny, a w jednej z żuwaczek znajduje się kanał, przez który wypuszczają one soki trawienne do ciała ofiary i potem nadtrawioną zdobycz wysysają. Larwy kreślinka należą do wyjątków w tej grupie, gdyż mają otwór gębowy częściowo otwarty i są w stanie również żuwaczkami rozdrobnić pokarm i częściowo go połknąć.
Kreslinek nizinny zwraca uwagę charakterystycznym ubarwieniem przedplecza w postaci wąskich czarnych pasków u podstawy i na szczycie
Kreślinek nizinny preferuje głębsze i stałe zbiorniki wodne, jak jeziora, stawy, starorzecza czy glinianki, dobrze zarośnięte roślinnością wodną. Zasiedla jednak strefę litoralu, czyli płytkiej części zbiornika, porośniętej roślinnością wodno-błotną. Najczęściej można go spotkać bardzo blisko brzegu, wśród roślinności szuwarowej. Larwy kreślinka należą do jednych z najlepiej pływających, spośród wszystkich pływakowatych. Potrafią też unosić się w wodzie na dowolnej głębokości. Dorosłe chrząszcze zimę spędzają w zbiorniku wodnym. W ciągu roku spotkać możemy dwa pokolenia imagines3. Od wczesnej wiosny do początku lata występują osobniki, które przezimowały z poprzedniego roku. Późnym latem pojawiają się chrząszcze dorosłe nowego pokolenia. Wszystkie dobrze latają.
W Polsce występują cztery gatunki z rodzaju kreślinek (Graphoderus), które zewnętrznie są do siebie bardzo podobne i mogą stwarzać nie-specjalistom problemy w rozróżnianiu. Należy zachować ostrożność przy oznaczaniu ich na podstawie zdjęć, gdyż prowadzi to do częstych pomyłek. Podczas fotografowania chrząszczy z tej rodziny, należy wziąć pod uwagę cechy diagnostyczne znajdujące się na spodzie ich ciała. Niektóre trzeba obejrzeć pod powiększeniem i zapoznać się z nimi, korzystając z fachowego klucza do oznaczania owadów.
Kreślinek kreślinkowi nierówny
Kreślinek nizinny różni się od pozostałych przedstawicieli tego rodzaju następującymi cechami: skrzydełka zapiersia (fragment ciała pomiędzy nogami drugiej i trzeciej pary, na spodzie ciała, w kształcie skrzydeł) są szerokie, podgięcia pokryw (tzw. epipleury) przy pierwszym sternicie odwłoka (spodnia płytka segmentu odwłoka) są szersze niż przy drugim, ciało jest silnie rozszerzone w tyle, a u podstawy przedplecza jest bardzo wąski czarny pasek (trzy do pięciu razy węższy, niż żółte pole przed nim).
Gatunek ten jest w Polsce spotykany na pojedynczych stanowiskach, choć rozprzestrzeniony jest na terytorium całego kraju i obecnie nie jest gatunkiem zagrożonym, w odróżnieniu od populacji zachodnioeuropejskiej. Znajduje się u nas na liście zwierząt chronionych oraz w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej i Konwencji Berneńskiej.
Tekst i zdjęcia: Marek Przewoźny
Wydział Biologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Przedplecze jest elementem pierwszego segmentu tułowia (silnie rozwiniętym u chrząszczy), stanowiącym jego górną część, położonym pomiędzy głową a pokrywami.
- Pokrywy to przekształcona pierwsza para skrzydeł, silnie stwardniała, osłaniająca drugą, błoniastą parę skrzydeł.
- Imago – to dorosła postać owada.
