O rosyjskich lasach trochę liczb i faktów

Jednym z największych bogactw jakim obdarowała nas przyroda jest las, w którym współżyją ze sobą tysiące gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Zafascynowani urokiem Puszczy Białowieskiej często zapominamy, że już kilkaset kilometrów na wschód od niej rozpoczyna się największy kompleks leśny na świecie, nazywany tajgą.

Lasy świata, w tym także plantacje leśne, zajmują około 3.454 mln ha, co stanowi 26,6% powierzchni lądów (nie uwzględniając Grenlandii i Antarktydy). Ponadto około 1.700 mln ha zajmują zespoły roślinne, w skład których wchodzą drzewa, ale które nie są uznawane za lasy. Za las najczęściej uznaje się bowiem obszar zadrzewiony, na którym drzewa osiągają co najmniej 5 m wysokości, a ich korony pokrywają ponad 10% powierzchni gruntu.

Najbardziej zalesionym krajem świata jest Rosja. Tereny leśne zajmują w niej powierzchnię około 763,5 mln ha, co stanowi ponad 22% światowej powierzchni lasów. Dla porównania - w Polsce las zajmuje powierzchnię około 8,7 mln ha, co stanowi 0,2% zasobów światowych.

Jeśli oceniamy zasoby leśne świata nie pod względem powierzchni, lecz wielkości biomasy, która określa ich rolę w obiegu węgla i kształtowaniu klimatu - okazuje się, że przodują lasy tropikalne, stanowiące aż 70% globalnej biomasy leśnej. W tej klasyfikacji prowadzi Brazylia (25%), a lasy Rosji to „zaledwie” 12%.

Tajga jest lasem mało zróżnicowanym, w którym przeważają gatunki iglaste, takie jak: świerk syberyjski (Picea obovata), jodła syberyjska (Abies sibirica), modrzew dahurski (Larix dahurica), sosna pospolita (Pinus silvestris) oraz limba syberyjska (Pinus sibirica). Cechą charakterystyczną tych drzew są ich wąskie i wysokie korony. Ma to swój sens ekologiczny, gdyż takie kształty pozwalają lepiej wykorzystać skośnie padające światło (na tych szerokościach geograficznych słońce nie wznosi się wysoko nad horyzont. Poza tym taka forma koron przeciwdziała niekorzystnym skutkom okiści, czyli łamaniu się gałęzi pod ciężarem gromadzącego się na nich śniegu.

Ze względu na determinowany warunkami klimatycznymi charakter lasu, tajgę można podzielić na północną, środkową i południową. Tajga północna, która jest mało produktywna i uboga (mało zróżnicowana) stopniowo przechodzi ku południowi w drzewostany zasobniejsze, z większym udziałem gatunków liściastych. W tajdze południowej, oprócz brzozy, osiki czy olszy, spotyka się także klon, lipę, wiąz, jesion, a nawet dąb.

Ogromne bogactwo lasów Rosji oczywiście było i jest wykorzystywane przez człowieka. Dostarczają one surowca dla różnych gałęzi przemysłu (tarcicy, sklejki, masy pulpowej do produkcji papieru itp.). W 1988 roku na terenie ZSRR pozyskiwano ponad 386 mln m³ drewna, z czego aż 92% przypadało właśnie na Republikę Rosyjską. Większość surowca drzewnego eksportowano do krajów RWPG (około 40 mln m³) oraz takich Republik Radzieckich, jak np. Kazachstan, gdzie lasów praktycznie nie było. Po rozpadzie ZSRR załamał się eksport, a Rosyjski przemysł drzewny nie był w stanie przerobić tak ogromnej masy surowca. W związku z tym pozyskanie drewna z roku na rok spadało. Z drugiego miejsca na świecie, które zajmowało ZSRR w 1988 r, w roku 1995 Rosja przesunęła się na siódmą lokatę.

Dzięki znacznemu ograniczeniu cięć, powierzchnia lasów w tym olbrzymim kraju zaczęła się powoli zwiększać. Zaobserwowano także stopniowe ograniczanie emisji toksycznych związków do atmosfery, co bez wątpienia z dalszej perspektywie podniesie zdrowotność drzewostanów. Niektóre, optymistyczne prognozy zakładają, że w 2010 roku lasy tego kraju stanowić będą około 30% zasobów leśnych świata.

Lasy na terenie Rosji to ogromny i wspaniały kompleks przyrodniczy, któremu nic nie mogło się lepiej przysłużyć niż rozpad ZSRR. Obecna sytuacja polityczna umożliwia także obcokrajowcom dobrowolną podróż na Syberię, co wcześniej nie było takie proste. Warto to wykorzystać, gdyż za podanymi wyżej danymi liczbowymi kryją się zapierające dech w piersiach widoki oraz mnóstwo walorów przyrodniczych, które przyprawiają o szybsze bicie serca każdego miłośnika natury.

Dariusz J. Gwiazdowicz
Katedra Ochrony Lasu i Środowiska Przyrodniczego
Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu