Podsumowanie roku w szczecińskiej „Salamandrze”

Mija kolejny rok naszej działalności. Chcielibyśmy podzielić się naszymi spostrzeżeniami i planami na przyszłość. Gdy piszę te słowa, jest połowa grudnia. Oczekujemy, jak zresztą wszyscy, prawdziwej zimy, ale ta jakoś nie nadchodzi. Przyroda już chyba nie potrafi odpoczywać. W taką „wiosenną” zimę nasze nietoperze korzystają z okazji aby rozprostować skrzydła i pod wieczór można je zobaczyć, a nawet usłyszeć polujące na wciąż jeszcze latające owady. Zdarza się, że wlatują przez pomyłkę do naszych domów i wtedy okazuje się, że nie są takie straszne, lecz małe i bezbronne. „Będę mogła się pochwalić znajomym i rodzinie wyjątkowym gościem” - stwierdziła Szczecinianka, która niedawno powiadomiła nas o nietypowych odwiedzinach karlika malutkiego (Pipistrellus pipistrellus) w jej domu, zimą.

Podczas Dnia Ziemi sprzątaliśmy szczecińskie podziemia
Fot. Magdalena Dzięgielewska

Co słychać w Kole „Salamandry” w Szczecinie? Otóż w czasie badań prowadzonych latem i zimą 2000 roku zinwentaryzowaliśmy ok. 25 nieznanych nam dotąd zimowisk nietoperzy na Pomorzu Zachodnim. Skontrolowaliśmy wiele nowych piwnic i strychów domów. Podczas letniej interwencji w nadmorskim Łukęcinie udało się nam zlokalizować dużą kolonię karlika malutkiego w jednym z ośrodków wczasowych. Jego pracownicy i goście raczej przychylnie traktowali współlokatorów. Wyjątek stanowił jeden wczasowicz. Gdy zareklamował wynajmowany przez siebie domek letniskowy z powodu obecności gniazda os pod dachem, po przeniesieniu do nowego lokum trafił na kolonię karlików. Uznał, że to dla niego za wiele szczęścia i zrezygnował z dalszego wypoczynku.

Podczas Międzynarodowego Dnia Ziemi (22 kwietnia) przy współpracy ze Strażą Ochrony Przyrody porządkowaliśmy szczecińskie podziemia. W krótkim czasie zapełniliśmy śmieciami dziesiątki worków.

Podczas licznych działań interwencyjnych podejmowanych ubiegłej zimy i trwającej właśnie jesieni, natrafiliśmy na karliki malutkie hibernujące na strychu w Urzędzie Miasta oraz w... Komendzie Policji w Szczecinie. Jak widać, w związku z coraz dotkliwszym brakiem kryjówek w miastach, zwierzaki stają się coraz mniej wybredne.

Jedna z ciekawszych obserwacji dotyczyła stwierdzenia borowców wielkich (Nyctalus noctula) zimujących w szczelinach budynków, w centrum naszego miasta. Jest to gatunek coraz częściej spotykany zimą w takich nietypowych miejscach. Przyniesione przez ludzi borowce trafiają też do naszego szpitalika, gdzie niekiedy musimy je przechować do wiosny.

Inspektorat Akademicki Straży Ochrony Przyrody w Szczecinie, z którym chętnie współpracujemy, ma w swoim logo nietoperza!
Fot. Magdalena Dzięgielewska

W czasie ostatniego zimowego spisu nietoperzy skontrolowaliśmy 46 schronień, w których łącznie zimowały 342 nietoperze. Gatunkami dominującymi były: nocek rudy (Myotis daubentonii), nocek Natterera (Myotis nattereri) oraz nocek duży (Myotis myotis). Pozostałe gatunki, tj. mopek (Barbastella barbastellus), mroczek późny (Eptesicus serotinus) i gacek brunatny (Plecotus auritus), występowały pojedynczo.

W ramach rozpoczętych działań ochronnych, dotyczących zabezpieczenia zimowisk nietoperzy w aglomeracji szczecińskiej, uzyskaliśmy wstępną deklarację ich wsparcia z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Na rok 2001 planowane jest rozpoczęcie konkretnych prac, których zakres będzie jednak zależał od wysokości otrzymanego dofinansowania.

W mijającym roku rozpoczęliśmy 2-letnie badania dotyczące:

• Znaczenia różnych typów sztucznych schronień dla nietoperzy zimujących w Szczecinie.
• Wpływu warunków klimatycznych i mikroklimatycznych na hibernację nietoperzy w wybranych podziemiach Szczecina.

W nowym tysiącleciu życzymy innym i sobie samych udanych przedsięwzięć.

Magdalena Dzięgielewska

Wycieczki przyrodnicze

Jesienią 2000 roku „Salamandra” rozpoczęła organizowanie wycieczek terenowych w interesujące przyrodniczo miejsca. Inaugurację stanowiło wyjście nad poznańską Maltę, z okazji Światowych Dni Ptaków (1-2 października). Co prawda ptaków nie było zbyt wiele, ale stwierdziliśmy nowy gatunek dla tego zbiornika - lodówkę (Clangula hyemalis). W listopadzie zorganizowaliśmy wycieczkę nad stawy rybne koło Objezierza, na których chcemy utworzyć naszą ostoję przyrody. Tam również obserwowaliśmy kilkanaście ciekawych gatunków ptaków - np. siewki złote (Pluvialis apricaria), czajki (Vanellus vanellus), bieliki (Haliaeetus albicilla), błotniaki zbożowe (Circus cyaneus).

Podczas zimowej wyprawy ornitologicznej Fot. Paweł Śliwa

Ptaki można obserwować o każdej porze roku Fot. Paweł Śliwa

Kolejnym wspólnym wyjazdem ma być parodniowa wycieczka nad zimowy Bałtyk w rejonie Zatoki Gdańskiej. Planujemy ją na początek lutego br. Będzie to wypad głównie na obserwowanie ptaków, co nie znaczy, że pojechać mogą tylko miłośnicy tej grupy zwierząt (zobacz też: Dzikie ptaki na dzikim morzu - Biuletyn 1/2000). Zainteresowanych prosimy o kontakt.

W nadchodzącym sezonie wiosenno-letnim planujemy kolejne wyjazdy, nie tylko w celu oglądania ptaków. Wszystkich chętnych gorąco zapraszamy.

Paweł Śliwa

Pomogliśmy szczeżujom

Uratowane szczeżuje odwdzięczą się nam oczyszczając wodę w jeziorze
Fot. Andrzej Kepel

Pod koniec października 2000 roku rozpoczęto spuszczanie wody z Jeziora Maltańskiego w Poznaniu. Gdy obniżał się poziom wody, odłowiono ryby (przynajmniej te większe - reszta stała się pokarmem kilku tysięcy mew, głównie śmieszek, które od lat chętnie odwiedzają ten zbiornik). Łatwo dostępny pokarm spowodował dodatkowy nalot ptaków. Odsłonięte dno pokazało, że spuszczenie wody było również tragiczne w skutkach dla bardzo licznie występujących w Malcie małży - szczeżuj pospolitych (Anodonta anatina). Część z nich wyschła, wiele zostało zjedzonych przez ptaki: mewy, sroki, wrony i gawrony, a niektóre prawdopodobnie przetrwają zagrzebane w mule. Na prośbę mieszkańców Poznania, którym żal było ginących zwierzątek, „Salamandra” postanowiła wyratować przynajmniej część maltańskiej populacji.

Na początku listopada zorganizowaliśmy akcję zbierania szczeżuj z odsłoniętego dna jeziora i przenoszenia ich w miejsca, z których woda nie ustąpiła. W sumie, podczas kilku godzin pracy, przy pomocy niezastąpionych wolontariuszy, w zimnie i deszczu, zebraliśmy kilka tysięcy mięczaków. Mamy nadzieję, że uratowane przez nas osobniki, razem z zagrzebanymi w mule oraz larwami napływającymi ze zbiorników położonych w górze biegu Cybiny, po napełnieniu Malty zdołają w krótkim czasie odtworzyć w jeziorze silną populację tych małży.

Paweł Śliwa

Wysypisko w otulinie rezerwatu?

W październiku 2000 r. dotarła do nas informacja, że rozważany jest projekt poszerzenia Wysypiska Odpadów Komunalnych Miasta Poznania w Suchym Lesie na teren planowanej otuliny rezerwatu „Meteoryt Morasko”.

To śródpolne jeziorko, miejsce gniazdowania i żerowania wielu chronionych gatunków zwierząt, ma zostać włączone w granice wysypiska
Fot. Andrzej Kepel

Według tych planów, wysypisko miałoby dojść do samej granicy obszaru chronionego - i to do jego przyrodniczo najcenniejszej części. Już obecnie składowisko odpadów, mimo pewnego oddalenia, w istotny sposób wpływa negatywnie na przyrodę tego unikatowego rezerwatu (hałas, nawiewanie śmieci, droga dojazdowa biegnąca przez środek chronionego obszaru). Wg przyjętego niedawno przez Radę Miasta „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania”, obszar między „Meteorytem Morasko” a wysypiskiem miał zostać wyłączony z jakiejkolwiek zabudowy, uznany za otulinę rezerwatu i zalesiony. Dzięki temu, ekosystemy rezerwatu miały odzyskać połączenie, za pomocą leśnego korytarza ekologicznego, z cennymi przyrodniczo terenami poligonu Biedrusko. Co wpłynęło na to, że obecnie rozważa się pomysł wręcz przeciwny? Jeśli nie wiadomo, o co chodzi, zwykle chodzi o... No cóż! Ciągle jeszcze, gdy w grę wchodzą pieniądze, przyroda w Polsce przegrywa z kretesem. Alternatywą dla rozwoju wysypiska w kierunku rezerwatu jest jedynie jego rozszerzenie na tereny należące do gminy Suchy Las, a to byłoby związane z wysokimi opłatami.

Ze względu na niepowtarzalne walory botaniczne, zoologiczne, geomorfologiczne, historyczne i „kosmiczne”, „Meteoryt Morasko” jest jednym z najcenniejszych i chyba najsłynniejszym rezerwatem Wielkopolski, a jednocześnie jedną z największych atrakcji turystycznych Poznania. Od kilku lat obiektem tym opiekuje się „Salamandra” (informacje o prowadzonych tam działaniach znajdują się w większości poprzednich Biuletynów). Realizowany przez nas program ochrony tego rezerwatu oraz terenów przyległych otrzymał jako pierwszy polski projekt (w roku 1994) prestiżową nagrodę Forda dla najlepszych europejskich projektów ochrony przyrody.

Ta część otuliny rezerwatu ma być zamieniona w wysypisko. Czy widoczny na zdjęciu przystanek ścieżki przyrodniczej znajdzie się za kilka lat pod zwałami śmieci?
Fot. Andrzej Kepel

Nic więc dziwnego, że ostro sprzeciwiliśmy się temu pomysłowi. W krótkim czasie nasz protest poparła Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody oraz mieszkańcy osiedla Morasko. Ideę zalesienia spornego obszaru poparło też Nadleśnictwo Czerwonak, które gospodaruje lasami na tym terenie. Sprawą zainteresowały się media. Udało się nam także przekonać do naszego punktu widzenia część radnych miejskich.

PTOP „Salamandra” rzadko ucieka się do gwałtownych protestów. Może dlatego, gdy zdecydowaliśmy się to zrobić, odniosło to oczekiwany skutek. Na razie pomysł powiększenia wysypiska w stronę rezerwatu został odłożony. Rada Miasta postanowiła sporządzić dla tej części Poznania miejscowy plan zagospodarowania przestrzeni, w którym rozstrzygnie się m.in. także dalszy los wysypiska. Mamy nadzieję, że przy przygotowywaniu tego planu zostaną także wzięte pod uwagę argumenty przyrodników. Najbliższe kilka miesięcy pokaże, czy tym razem ekolodzy będą mieli wystarczającą siłę przebicia, aby powstrzymać realizację tego groźnego pomysłu. Ze śmieciami trzeba coś robić, ale wysypisko w otulinie rezerwatu to zdecydowanie nie najszczęśliwszy pomysł.

Andrzej Kepel