Nasze Towarzystwo prowadziło przedsięwzięcie, którego celem była ochrona przyrody w krajobrazie rolniczym oraz aktywizowanie lokalnych społeczności do działań na rzecz swojego otoczenia. Prowadziliśmy je w 4 miejscowościach, we współpracy z tamtejszymi szkołami (Zespołem Szkolno-Przedszkolnym w Kiszkowie, Szkołą Podstawową w Szczodrzykowie oraz Zespołami Szkół Rolniczych w Trzciance i Objezierzu). W placówkach tych przeprowadziliśmy po kilka prelekcji poświęconych przyrodzie i jej zagrożeniom oraz poprowadziliśmy wycieczki w okolice szkoły, gdzie wspólnie z dziećmi prowadziliśmy obserwacje roślin i zwierząt. Wygłosiliśmy także prelekcje i zorganizowaliśmy zajęcia terenowe w kilkunastu innych wsiach. W pobliżu szkół odbyły się akcje sadzenia drzew i krzewów, a uczniowie zbierali śmieci i wybrali obszary, które będą otaczać opieką.

Jedne z zajęć terenowych, podczas których wypuszczono ptaki drapieżne rehabilitowane w ZO

W Szczodrzykowie (gmina Kórnik) rozpoczęliśmy odnawianie przydworskiego parku. W jego ramach wyczyszczono już dwa stawy, które były częściowo wyschnięte i zamulone. Wyremontowana też została zastawka piętrząca w nich wodę, dosadzono drzewa i krzewy oraz postawiono tablicę informacyjną. Jeszcze w tym roku również trzeci staw zostanie oczyszczony i napełniony wodą. W Kiszkowie przeprowadziliśmy dla dzieci konkurs plastyczny z nagrodami, Prace miały przedstawiać tamtejszą społeczną ostoję przyrody na nieużytkowanych stawach rybnych, znajdującą się pod opieką Szkolnego Koła PTOP "Salamandra". Wydrukowaliśmy też serię pocztówek z wizerunkami ptaków zamieszkujących krajobraz rolniczy oraz krótkim ich opisem. W ramach wszystkich wymienionych działań dużo uwagi poświęcaliśmy właśnie ptakom. Są one stosunkowo łatwe do zaobserwowania i przeważnie pozytywnie odbierane przez ludzi, a na ich przykładzie doskonale można pokazać zagrożenia dla przyrody.

Uczniowie szkoły w Szczodrzykowie podczas akcji zbierania śmieci.

Wręczanie nagród podczas ogłoszenia wyników
konkursu plastycznego
przeprowadzonego w szkole w Kiszkowie.

      Oprócz korzyści czysto przyrodniczych, przedsięwzięcie to miało aspekt społeczny. W ostatnich latach ludność wiejska w Polsce jest spychana na margines życia społecznego. Zamknięto wiele ośrodków kulturalnych, a znaczne zubożenie mieszkańców mocno ogranicza możliwość ich uczestniczenia w życiu publicznym. Dotyczy to zwłaszcza młodzieży, która ma o wiele mniejsze szanse rozwijania swoich zainteresowań w porównaniu z rówieśnikami z większych miast. Ochrona przyrody może być jednym ze sposobów ich aktywizacji i rozwijania zainteresowań.

      Jesienią, na zakończenie projektu, uczniowie, którzy aktywnie w nim uczestniczyli, pojechali na wycieczkę autokarową do Parku Narodowego "Ujście Warty".

Paweł Śliwa

Ptaki krajobrazu rolniczego  

W wyniku działalności człowieka, miejsce rozległych puszcz i bagien, które niegdyś pokrywały nasz kraj, zajęły tereny otwarte pola i łąki, a także liczne osady ludzkie. Tak powstał dominujący obecnie krajobraz rolniczy. Na pozór niesprzyjający dzikiej przyrodzie, w rzeczywistości zamieszkany jest przez bogaty świat zwierząt. Na szczególną uwagę zasługują ptaki, które przykuwają uwagę różnorodnością kształtów, rozmiarów, kolorów i zwyczajów. Przystosowały się one do życia w zmienionym przez człowieka środowisku i dlatego możemy cieszyć się ich obecnością. Znaczna część ptaków zamieszkujących krajobraz rolniczy to gatunki pierwotnie leśne i wodne, które egzystują w nim dzięki pozostałościom tych siedlisk. Wiele ptaków pól i łąk to gatunki, które początkowo zamieszkiwały stepy. Ze względu na duże podobieństwo rozległych terenów rolniczych Europy do stepów występujących na wschodzie kontynentu, mogły one się tu osiedlić. Znaczną grupę stanowią ptaki preferujące krajobraz, w którym pola, łąki, zadrzewienia i stawy przeplatają się wzajemnie.

      Czasami trudno określić dokładnie, czy dany gatunek jest typowym ptakiem krajobrazu rolniczego, tak samo jak trudno podać dokładną granicę, na której kończy się krajobraz rolniczy. Są jednak ptaki, które zdecydowanie związały swoje życie z naszymi polami i łąkami. Zaliczyć do nich można wiele drobnych ptaków wróblowatych, np. skowronka (Alauda arvensis), dzierlatkę (Galerida cristata), pliszkę żółtą (Motacilla flava), potrzeszcza (Miliaria calandra), trznadla (Emberiza citrinella), ortolana (Emberiza hortulana), pokląskwę (Saxicola rubetra), gąsiorka (Lanius collurio), srokosza (Lanius excubitor), cierniówkę (Sylvia communis), piegżę (Sylvia curruca) czy wróble (Passer domesticus) i jaskółki dymówki (Hirundo rustica). Występuje tu także kuropatwa (Perdix perdix) i przepiórka (Coturnix coturnix). Nad polami zobaczyć można ptaki drapieżne, np. pustułkę (Falco tinnunculus) i myszołowa zwyczajnego (Buteo buteo). Żyją tu także sowy: płomykówka (Tyto alba) i pójdźka (Athene noctua). Krajobraz rolniczy za miejsce życia obrał sobie bocian biały (Ciconia ciconia).

      Dopóki rolnictwo było ekstensywne, ptaki znajdowały wśród pól i łąk odpowiednią ilość kryjówek i pokarmu. Niestety, w miarę intensyfikacji rolnictwa oraz innych zmian w gospodarowaniu ziemią, ptakom coraz trudniej przetrwać. Nowoczesne rolnictwo nie sprzyja większości ptaków. Mniejsze pola scalane są w duże powierzchnie, przez co niszczone są miedze i zakrzaczenia śródpolne, czyli miejsca rozrodu i żerowania wielu ptaków. Coraz mniej jest także śródpolnych drzew, np. dzikich grusz czy głowiastych wierzb. Środki ochrony roślin niszczą ogromne ilości owadów, którymi żywią się ptaki. Bardzo niekorzystna jest także zamiana łąk w grunty orne lub zaprzestanie ich użytkowania. Nie bez znaczenia jest także ogólne zanieczyszczenie środowiska, w krajobrazie rolniczym powodowane także m.in. poprzez dzikie wysypiska śmieci oraz ścieki wylewane do rowów melioracyjnych i śródpolnych oczek wodnych.

      W związku z powyższym, zmniejsza się przestrzeń życiowa ptaków. Tracą one dogodne miejsca do zakładania gniazd i chronienia się przed drapieżnikami. Coraz trudniej jest im zdobyć odpowiedni dla siebie pokarm. Zmniejsza się np. liczba drobnych gryzoni pokarmu dla ptaków drapieżnych i sów. Coraz mniej jest także owadów, nasion dziko rosnących roślin zielnych i krzewów, którymi żywią się drobne ptaki śpiewające czy kuraki. Tak więc, choć czasem trudno to zauważyć na pierwszy rzut oka, coraz mniej jest skowronków, pliszek, jaskółek, a nawet wróbli. W latach 80. ubiegłego stulecia z naszych pól zniknął już wspaniały drop (Otis tarda), który w Europie gniazduje już tylko na Węgrzech, w Hiszpanii i na Ukrainie.

      Aby zapobiec zmniejszaniu się liczby niektórych gatunków ptaków, należy podjąć szereg działań. Kluczową sprawą jest zachowanie jak najbardziej urozmaiconego środowiska. Nie powinno się wycinać śródpolnych zakrzaczeń i zadrzewień, "uproduktywniać" małych fragmentów nieużytków czy zasypywać oczek wodnych. Wskazane jest za to tworzenie nowych, nawet niewielkich nasadzeń. Bardzo korzystne jest tworzenie wśród pól drobnych zbiorników wodnych. Ponadto nie wolno tworzyć dzikich wysypisk śmieci; wszelkie odpady należy wywozić na odpowiednie składowiska. Nie należy także wyrzucać na pola sizalowych sznurków. Wiele ptaków np. bociany czy dzierzby zbiera je i przynosi do gniazd jako budulec. Pisklęta zaplątują się w nie i zazwyczaj giną. Aby pomóc niektórym ptakom w zakładaniu gniazd, warto montować dla nich skrzynki lęgowe.

      Ochrona ptaków to także dodatkowe korzyści dla ludzi. Zjadają one ogromne ilości owadów, często szkodników roślin uprawnych, ograniczając tym samym powodowane przez nie straty. Bardzo pożyteczne są także ptaki drapieżne i sowy, gdyż zjadają myszy, norniki i szczury. Tworzenie nowych nasadzeń jest nie tylko korzystne dla ptaków, ale i dla ludzi. Zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne poprawiają lokalne warunki mikroklimatyczne, zmniejszają prędkość wiatru, chronią pola przed erozją, ograniczają występowanie przymrozków, zmniejszają powierzchniowy spływ wody i gromadzą ją w glebie, pełnią rolę filtrów chroniących przed zanieczyszczeniami, a także poprawiają estetykę krajobrazu.