W latach 2021-2024 Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” realizuje projekt E-INWAZJE– identyfikacja i ograniczanie źródeł i dróg dystrybucji inwazyjnych gatunków obcych w handlu internetowym. Jest on współfinansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014–2021, w obszarze Energia i Zmiany Klimatu Środowisko naturalne i ekosystemy. Działania związane z ochroną środowiska i ekosystemów prowadzone przez NGO – Fundusz Małych Grantów, a także z Budżetu Państwa. Wkład własny do projektu jest zapewniony dzięki grantom z WFOŚiGW w Poznaniu, z Budżetu Miasta Poznania, a także ze środków własnych Towarzystwa.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat obserwuje się na całym świecie istotny wzrost przypadków zamierzonego i przypadkowego wprowadzania do środowiska naturalnego roślin i zwierząt należących do obcych gatunków inwazyjnych. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko, mające silnie negatywy wpływ na rodzimą różnorodność biologiczną. Powoduje także ogromne straty ekonomiczne, a czasami także jest źródłem zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi. Jedną z dróg, którą rozprzestrzeniają się gatunki, jest celowy handel nimi, który w coraz większy, stopniu odbywa się za pośrednictwem Internetu.
Dla wielu inwazyjnych obcych gat. (IGO) których posiadanie i sprzedaż bez zezwolenia są w PL zakazane, podstawową formą dystrybucji jest jawny handel w Internecie (zobacz przykłady z roku 2020, gdy planowaliśmy ten projekt). Wynika to z nieznajomości przepisów dot. tych organizmów (w społeczeństwie, u handlujących oraz w organach ścigania i sprawiedliwości). Przedmioty obrotu powszechnie trafiają do środowiska, inicjując inwazje ze szkodą dla ekosystemów. Sytuacja przypomina tę, która po wejściu PL do UE w 2004 r. dotyczyła obrotu gat. chronionymi przez CITES i przepisy UE. Wówczas, w wyniku prowadzonego przez nas monitoringu, przekazywania wyników organom ścigania i ochrony przyrody, prowadzenia szkoleń dla policji i służby celnej oraz akcji edukacyjnej w społeczeństwie udało się doprowadzić do znaczącej zmiany sytuacji. Powołano specjalnych koordynatorów do tych zagadnień w Policji. Inicjowali oni wiele spraw, w wyniku których ograniczono nielegalny handel niektórymi rodzajami okazów.
Chcemy powtórzyć ówczesne działania (odpowiednio zmodyfikowane), w celu ograniczenia rozpowszechniania IGO za pośrednictwem e-handlu, co powinno znacząco ograniczyć skalę inwazji. Zadanie jest prostsze. Dotyczy tylko żywych okazów kilkudziesięciu gatunków (CITES obejmuje ponad 35 tys. gatunków – zarówno okazy żywe, jak martwe i produkty), a my i policja mamy 15-letnie doświadczenie we współpracy na podobnym polu. Wypracowaliśmy i sprawdziliśmy w praktyce dobre metody monitoringu, znamy możliwości, ograniczenia i potrzeby służb.
Liczymy, że w wyniku projektu, łącząc profesjonalny monitoring handlu, wspólne seminaria dla organów ścigania i ochrony przyrody inicjujące współpracę i stałe wsparcie merytoryczne dla funkcjonariuszy skutecznie ograniczymy handel IAS w Polsce.
Niezbędne są także działania edukacyjne kierowane do społeczeństwa, ze szczególnym ukierunkowaniem na sprzedawców i odbiorców IGO. Kampanie medialne i niniejsza strona internetowa dostarczą im wpierw informacji o ograniczeniach, ich rodzaju i przyczynach, a następnie o skutecznej walce z procederem.
Biorąc powyższe pod uwagę, w projekcie E-Inwazje przewidzieliśmy trzy główne bloki tematyczne działań, opisane poniżej.
Projekt obejmuje 6 powtórzeń monitoringu e-handlu IAS, prowadzonego metodą opracowaną przez nasze Towarzystwo, a stosowaną już w 9 krajach Europy i w Ameryce południowej do monitorowania handlu gatunkami CITES (opis np. TUTAJ). Umożliwia ona m.in. analizę trendów. Na potrzeby tego projektu została ona zmodyfikowana –wyszukiwane są wszystkie gatunki objęte ograniczeniami. Wykonywana jest też pełniejsza analiza legalności ofert. Po każdym powtórzeniu monitoringu powstaje baza wyników dla potrzeb organów ścigania. Po każdym rocznym cyklu powstaje raport zaw. zbiorcze analizy, omówienia wyników i rekomendacje ekspertów. On także jest przekazywany organom ściągania i ochron przyrody, internetowym serwisom sprzedażowym.
Zapoznaj się ze skróconym podsumowaniem wyników monitoringu.
Doświadczenia wskazują, że samo przekazanie wyników monitoringu jest nieskuteczne. Niezbędne jest spotkanie, wyjaśnienie i osobiste zaangażowanie osób koordynujących działania policji. Dzięki poprzednim, podobnym projektom w każdym woj. wydz. policji do walki z PG powołano koordynatorów odpowiedzialnych za takie wykroczenia i przestępstwa. W ramach projektu przewidziano dwa 2-dniowe seminaria dla przedstawicieli organów ścigania (głównie policji i prokuratur) oraz ochrony przyrody Generalna i regionalne dyrekcje ochrony środowiska). Ich celem jest omówienie z wszystkimi tymi organami przepisów i ich znaczenia, wyjaśnienie sposobu interpretacji wyników otrzymanych w ramach monitoringu handlu IGO w Internecie, wypracowanie metod sprawnej komunikacji między organami ścigania, organami ochrony przyrody oraz ekspertami, a także wskazanie – jakie działania dotyczące zwalczania nielegalnego handlu IGO powinny być priorytetowe.
Zobacz sprawozdanie z seminarium podsumowującego projekt (Klaudyno 22–23 kwietnia 2024 r.).
Ponieważ konkretne działania związane ze zwalczaniem nielegalnego handlu są prowadzone przez jednostki terenowe policji czy prokuratury, które zwykle nie dysponują ekspertami z dziedziny biologii, nie mówić już o inwazyjnych gatunkach obcych, przez cały projekt eksperci będą służyć pomocą merytoryczną organom ścigania. Uruchomiono do tego celu specjalną linię pod nr 538 436 610 (przedstawicieli organów ścigania zapraszamy do kontaktu – bezpłatnie pomożemy m.in. w identyfikacji gatunków czy interpretacji przepisów).
Poza zamieszczaniem informacji związanych z projektem na niniejszej stronie internetowej naszego Towarzystwa, a także na naszym profilu na Facebooku.
Projekt przewiduje przeprowadzenie siedmiu kampanii medialnych dotyczących zagadnień związanych inwazyjnymi gatunkami obcymi, stwarzanymi przez nie zagrożeniami, polskimi i unijnymi przepisami, które regulują zapobieganie, ograniczanie lub zwalczanie inwazji, a także internetowym (i nie tylko) handlem IGO.
Omówienia przepisów:
- o ustawie o gatunkach obcych – „Gatunki obce pod specjalnym nadzorem”
- o rozporządzeniu wprowadzającym listy IGO – „Najwyższy czas zwalczać inwazje”
- omówienie zmian na listach IGO – „18 nowych IGO stwarzających zagrożenie dla Unii”
- czy Felis catus to IGO? – „Kot wolnowychodzący nielegalny”
- wejście w życie przepisów dotyczących 3 gatunków – „Chcesz kupić do akwarium? Zastanów się!”
Zagadnienia różne:
- Gatunki IGO w przepisach - nazwy polskie i naukowe, daty obowiązywania zakazów, uwagi taksonomiczne
- Lancetogłów królewski w handlu internetowym „Zakazany wąż, czyli nie daj się zwieść na pokuszenie!”
- podsumowanie monitoringu e-handlu IGO – „Nielegalny handel obcymi kwitnie w polskim Internecie”
Inne nasze przedsięwzięcia dotyczące IGO:
