Dzień Ziemi 1994

Po raz pierwszy „Dzień Ziemi” obchodzono w 1970 r. w Stanach Zjednoczonych. Obecnie co roku, w okolicach 22 kwietnia, miliony ludzi na całym świecie w różnoraki sposób manifestuje przeciwko postępującej degradacji środowiska. Od paru lat różne imprezy z okazji „Dnia Ziemi” organizowane są w wielu miastach Polski. W tegoroczne poznańskie obchody włączyło się również PTOP „Salamandra”. Przygotowaliśmy z tej okazji trzy imprezy:

1. Sprzątanie Rezerwatu „Meteoryt Morasko”.

W sobotę 23.IV w samo południe, na ogłoszony w lokalnych mass-mediach apel, przy jedynej dotąd tablicy „informacyjnej” na terenie rezerwatu, zjawiło się około 50 osób.

Większość stanowiła młodzież z poznańskich szkół, ale wśród innych ochotników znalazł się nawet członek Rady Miejskiej. Na początek ustawiliśmy otrzymane od Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody tablice z napisem „REZERWAT PRZYRODY PRAWEM CHRONIONY”. Następnie każdy z uczestników otrzymał duży worek i po podzieleniu się na dwie grupy, ruszyliśmy w las. W ciągu niespełna trzech godzin zebraliśmy pełną ciężarówkę śmieci.
Czego tam nie było! Oprócz dominujących worków foliowych i plastykowych butelek, znaleźliśmy w rezerwacie telewizor, dwa radioodbiorniki, dwie walizki, śpiwór, wózek dziecięcy i zlewozmywak i wiele innych rzeczy (niestety, nie nadających się już do naprawienia). Ze znalezionych części samochodowych można by złożyć niemal kompletne auto. Trofea złożyliśmy koło leśniczówki, skąd na własny koszt zabrało je Wysypisko Odpadów Komunalnych w Suchym Lesie. Akcję śledzili (czasami włączając się osobiście) dziennikarze z lokalnych gazet, radia i telewizji. Uczestnicy sprzątania mogli więc wieczorem obejrzeć się na szklanym ekranie.
Niestety, zdołaliśmy wysprzątać jedynie część rezerwatu. Jeszcze co najmniej drugie tyle śmieci czeka być może na kolejny Dzień Ziemi.

2. Otwarcie wystawy pokonkursowej „FOTO-EKO 1993”.

W tę samą sobotę, około dziesiątej rano, w holu Collegium Maius przy ul. Fredry, otworzyliśmy wystawę prezentującą ponad sto najlepszych prac, które napłynęły na zorganizowany przez nas Ogólnopolski Konkurs Fotografii Przyrodniczej i Ekologicznej (zobacz: FOTO-EKO 1994...). Możliwe to było dzięki uprzejmości władz Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, które nie tylko udostępniły nam miejsce na ekspozycję, lecz także sponsorowały zakup tzw. antyram, w których umieściliśmy zdjęcia, oraz wypożyczyły specjalne stojaki. Przez cały dzień prowadziliśmy przy wystawie kiermasz wydawnictw o tematyce przyrodniczej i ekologicznej oraz zbiórkę pieniędzy na ratowanie rezerwatu Meteoryt Morasko. Wystawę można było oglądać w tym budynku jeszcze przez tydzień. Potem została ona przeniesiona do Collegium Maximum Akademii Rolniczej w Poznaniu.

3. Wykład dla dzieci pt. „Kochajmy Nietoperze”.

W poniedziałek 25.IV w Szkole Podstawowej nr 82 w Poznaniu przeprowadziliśmy dla dzieci z klas 1 - 3 prelekcję, połączoną z pokazem przezroczy, dotyczącą tych, budzących nieuzasadniony strach, zwierząt. Ku naszemu zaskoczeniu, małe dzieci wykazały się sporą wiedzą przyrodniczą. Nie tylko wiedziały, czym się żywią nietoperze, ale potrafiły wyjaśnić takie pojęcia jak hibernacja czy echolokacja. Mamy zamiar częściej organizować tego typu spotkania.

Ewa Olejnik

Wszystkim, którzy pomogli nam w organizowaniu obchodów oraz tym, którzy osobiście wzięli udział w poszczególnych imprezach - serdecznie dziękujemy.

Ratujmy rezerwat !!!

Poznań uważany jest powszechnie za miasto gospodarne, potrafiące dbać o swoje zabytki i jednocześnie w pełni korzystać ze wszystkich dogodności, które niesie mu jego położenie. Jest jednak w jego granicach miejsce, którego stan zdaje się przeczyć tej opinii.

„Perła w koronie”

Jak wykazała przeprowadzona ostatnio przez Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” ankieta, niespełna 20% poznaniaków wie o istnieniu „Meteorytu Morasko”. Tymczasem ten jeden z trzech (obok „Żurawińca” i „Kokoryczowego Wzgórza”) położonych na terenie Poznania rezerwatów przyrody jest obiektem, którego walory przyrodnicze, naukowe i krajobrazowe kwalifikują go do czołówki największych atrakcji turystycznych w Europie. Na pięknym, urozmaiconym terenie ukształtowanym przez morenę czołową, w niespotykanym nigdzie indziej na terenie tak dużego miasta fragmencie doskonale zachowanego lasu o kilku typach zadrzewienia i z licznymi cennymi gatunkami roślin i zwierząt, znajduje się prawdziwe kuriozum - zespół 7 kraterów powstałych na skutek upadku meteorytu (zobacz: Rezerwat „Meteoryt Morasko” - perła Europy) Jest to siódmy co do wielkości znany obiekt tego typu na świecie i drugi w Europie. Warto zaznaczyć, że największy - bliźniaczy kompleks „europejskich” kraterów znajduje się na wyspie Saarema w Estonii i jest praktycznie niedostępny dla turystów.

Zapomniany ?

Można chyba powiedzieć, że jest to ostatni moment, aby uratować ten obiekt przed całkowitą dewastacją. Granice rezerwatu nie są obecnie w jakikolwiek sposób oznakowane. Jedyna tablica „informacyjna” jest całkowicie nieczytelna. Wszędzie walają się śmieci pozostawione przez „turystów” lub zdmuchnięte ze śmieciarek, przejeżdżających przez środek rezerwatu, w stronę pobliskiego wysypiska. Tłumy ludzi, pieszo, konno i na rowerach, w sposób całkowicie niekontrolowany rozdeptują i rozjeżdżają najcenniejsze fragmenty lasu, nie zdając sobie sprawy z walorów miejsca, w którym się znajdują. Na dokładkę, rozważana jest możliwość lokalizacji na terenie rezerwatu i w jego najbliższym sąsiedztwie, dużych inwestycji budowlanych. A moloch miasta rośnie właśnie w tę stronę.

Pomoc nadchodzi

Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” wybrało uratowanie rezerwatu Meteoryt Morasko jako swoje pierwsze, duże przedsięwzięcie. Składa się ono z trzech zasadniczych części:
- BADAŃ NAUKOWYCH mających przynieść dokładne rozpoznanie wszystkich walorów terenu (w tym, pełną inwentaryzację florystyczną i faunistyczną) oraz umożliwić opracowanie optymalnej strategii ochrony.
- KONKRETNYCH DZIAŁAŃ OCHRONNYCH takich jak - usunięcie śmieci, wyznaczenie ścieżek, które prowadząc ludzi do najciekawszych miejsc, omijałyby tereny najbardziej wrażliwe, oznakowanie granic rezerwatu, ustawienie w odpowiednich miejscach ławek i koszy na śmieci, oddalenie gróźb „inwestycyjnych” i wiele innych. Obejmowały by one także pełne wykorzystanie otuliny, czyli obszaru lasu przylegającego do rezerwatu. Służyła by ona do zatrzymania masowego napływu ludzi, pragnących jedynie rekreacji na świeżym powietrzu.
- PRACY INFORMACYJNO - EDUKACYJNEJ, mającej przede wszystkim uświadomić lokalnej społeczności fakt istnienia tego cennego obiektu oraz potrzeby jego ochrony, a przy okazji wyczulić ją na problemy ochrony środowiska w ogóle. Realizowane jest to poprzez szeroką akcję w mass-mediach, wykłady otwarte itp. W ramach tej części mieści się też projekt zorganizowania w rezerwacie wzorowej ścieżki dydaktycznej z atrakcyjnymi tablicami informacyjnymi a także wydanie małego folderu - przewodnika, książki popularnonaukowej oraz monografii naukowej.

Sojusznicy

Dla powodzenia całego projektu niezwykle istotne jest zdobycie wielu sojuszników i sponsorów. Na szczęście, wszędzie, gdzie się w tej sprawie zwróciliśmy, spotykaliśmy się z życzliwym przyjęciem. Pomoc i poparcie uzyskaliśmy u Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Poznaniu i w Nadleśnictwie Oborniki, które jest właścicielem zasadniczej części terenu rezerwatu, oraz od Leśniczego w Morasku. Większość potrzebnych do realizacji tego projektu środków już udało się nam zgromadzić dzięki dotacjom fundacji Regional Environmental Centre for Central and Eastern Europe w Budapeszcie, Komitetu Badań Naukowych, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz Fundacji Rozwoju Miasta Poznania. Liczymy, że resztę uda nam się zdobyć dzięki ofiarności osób prywatnych (może i Twojej) i lokalnych przedsiębiorstw.

Co już zrobiliśmy ?

Realizację przedsięwzięcia rozpoczęliśmy w marcu 1994r. Zebranie ponad tony śmieci (zobacz: Dzień Ziemi 1994), ustawienie tablic przy głównych wejściach do rezerwatu, artykuły w prasie i audycje w radiu - to dopiero początek naszej pracy. W tej chwili skupiliśmy się na pierwszej części naszego przedsięwzięcia - badaniach naukowych. Zasadnicza część dokładnej inwentaryzacji zasobów, możliwości i zagrożeń rezerwatu zostanie zakończona we wrześniu tego roku. Obecnie około trzydziestu naukowców z różnych dziedzin prowadzi tam - na nasze zlecenie - prace badawcze na ponad 20 tematów. Tak dokładne rozpoznanie umożliwi nam stworzenie optymalnego planu ochrony.

A co potem ?

Oczywiście po sfinalizowaniu pierwszego projektu, które planujemy na maj 1995r., nie mamy zamiaru porzucić tego tematu. Chcemy aby „Salamandra” wzięła Rezerwat „Meteoryt Morasko” pod stałą opiekę. Kolejnym wyzwaniem będzie odpowiednie zagospodarowanie otuliny rezerwatu oraz powiązanie tego obiektu z terenami byłego poligonu Biedrusko w jeden system spełniający zadania ochrony przyrody, dydaktyczne i rekreacyjne.

Czekamy na ciebie !

W tak dużym przedsięwzięciu przyda się każda para rąk, każda myśląca głowa a także każda „otwarta kieszeń”. Wszak większość planowanych prac wykonana być musi w oparciu o ochotniczą pracę społeczną.
Jesteśmy pewni, że nie zabraknie osób i instytucji chcących przyczynić się do ratowania Moraska. Liczymy też na pomoc wielkopolskich przedsiębiorstw.
Mamy nadzieję, że sukces akcji ochrony rezerwatu siłami organizacji społecznej stanie się przykładem do naśladowania przez inne grupy w całej Polsce.

Andrzej Kepel

Chronić wysypisko śmieci ?

Nocną ciszę, przerywaną jedynie odgłosami przejeżdżających w oddali samochodów, zakłóca donośny, przenikliwy terkot. Z początku dochodzi z jednego miejsca stawu, potem z innego, w końcu zdaje się, że cały zbiornik huczy i wibruje tym dźwięcznym odgłosem. Trwają gody ropuchy paskówki...

Najpierw było kilka zakończonych niepowodzeniami wypraw w różne, często odległe od siebie miejsca w Poznaniu, w których kiedyś widziano ropuchę paskówkę. Penetrowanie nocą wielu zbiorników wodnych i ich sąsiedztwa oraz szukanie kijanek nie przyniosło efektu. Wreszcie jeden z kolegów z PTOP „Salamandra” pochwalił się, że słyszał dziwne głosy w pobliżu Suchego Lasu pod Poznaniem. Próbował nawet znaleźć miejsce skąd dochodziły. Przeszedł nocą kawał drogi - bez rezultatu. Postanowiłem sprawdzić stawek znajdujący się tuż obok wysypiska śmieci w Suchym Lesie. Miejsce niby nieciekawe, a nóż...

Kilka dni później, nocą, podjechaliśmy pod samą bramę wysypiska. Ledwo przestał pracować silnik samochodu, już byłem pewien. Głosy, które usłyszeliśmy mogły wydawać tylko samce ropuchy paskówki (Bufo calamita). Nie dochodziły one jednak ze stawku lecz skądś dalej, jakby... z wysypiska śmieci. Rzeczywiście, na szczycie ogromnej hałdy przysypanych gliniastą ziemią śmieci utworzył się zbiornik wypełniony deszczówką. Właśnie tam postanowiła godować ta najrzadsza z naszych ropuch.

Jak sama nazwa wskazuje, od pozostałych naszych ropuch (szarej i zielonej) odróżnić ją można po charakterystycznym, przebiegającym wzdłuż kręgosłupa jasnym pasku na grzbiecie. Jest najmniejsza z naszych ropuch oraz najbardziej ciepło - i sucholubna. Występuje zwykle na terenach suchych, piaszczystych np. na wydmach, żwirowniach, polach uprawnych itp. Często spotkać ją można w pobliżu ludzkich osiedli - tak jak nieco podobną do niej ropuchę zieloną (Bufo viridis). Wszystkie nasze ropuchy, w tym także paskówka, prowadzą nocny tryb życia. Wtedy to żerują zjadając duże ilości rozmaitych owadów, ślimaków itp. W dzień chowają się w opuszczonych norkach, pod pniami, kamieniami, w zagłębieniach ziemi.

Gody ropuchy paskówki przypadają na wiosnę (kwiecień, maj). Zwiększenie aktywności godowej występuje zwykle po silnych opadach deszczu i ociepleniu, natomiast gdy się ochładza, ropuchy przerywają gody. Zbiorniki, w których płaz ten składa jaja, to zwykle różnego typu stawki, rozlewiska czy wręcz większe kałuże, mogące wysychać podczas upałów. Często z ropuchą paskówką goduje także ropucha zielona. Zdarzają się nawet przypadki krzyżowania się tych dwóch gatunków.

Na godowisku pierwsze zjawiają się samce i wydając ów charakterystyczny głos godowy - zwabiają do zbiornika samice. Ponieważ samce siedzą tuż przy brzegu stawku, wchodzące do niego samice są natychmiast przez nie „przechwytywane”. Dochodzi wtedy do tzw. amplexus. Samiec wchodzi na grzbiet samicy, i chwyta ją pod pachami. Utrzymanie się na jej grzbiecie ułatwiają mu szorstkie modzele godowe - rogowe twory na palcach przednich kończyn. W trakcie składania przez samicę jaj, samiec oblewa je swoim nasieniem i w ten sposób zapładnia. Jaja paskówki, podobnie jak innych naszych ropuch, składane są w postaci sznurów, rozciągniętych przez samicę na dnie zbiornika, czasem przymocowanych do roślin, patyków itp. Po miesiącu - dwóch wylęgają się kijanki, których rozmiary w momencie przeobrażenia są najmniejsze spośród naszych płazów.

Ropucha paskówka nie jest może w Polsce gatunkiem ginącym, należy jednak do rzadziej u nas spotykanych płazów, a na pewno jest najrzadszą naszą ropuchą. Nasuwa się więc wniosek, że warto chronić miejsca, w których płaz ten żyje i goduje. Ale w jaki sposób chronić wysypisko śmieci!? Na szczęście nie jest to konieczne. Trzeba przede wszystkim dopilnować, by staw na szczycie hałdy nie został zasypany zanim nie przeobrażą się młode paskówki, co zwykle następuje w lipcu. Innym niebezpieczeństwem jest możliwość wyschnięcia tego zbiornika, co również mogłoby spowodować wyginięcie kijanek. W takiej sytuacji należałoby przenieść kijanki, na przykład do stawku przy bramie wjazdowej na wysypisko śmieci. Dotyczy to także kijanek innych gatunków płazów, godujących w rozlewisku na hałdzie - ropuchy zielonej, grzebiuszki ziemnej, kumaka nizinnego i żab zielonych. Staw ten ze względu na swoje położenie bardzo szybko nagrzewa się i to jest najprawdopodobniej powodem, dla którego płazy tak chętnie wybierają go na godowisko. Niestety, może to być również przyczyną jego wyschnięcia. Ważne jest, by zapobiec wyginięciu kijanek. Byłaby to duża strata dla niezbyt jednak licznej populacji paskówek w okolicach Moraska i Suchego Lasu. Jest to pole do działania dla Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”.

Albin Pawłowski

Symbol pod kontrolą?

Kozica, zwana dziś żywym symbolem Tatr, już przed wiekami zapisała się w świadomości mieszkańców Podhala jako symbol swobody i umiłowania gór. Łowy na nią stanowiły spełnienie marzeń dawnych pokoleń myśliwych, była i wciąż jest bohaterką ludowych gadek i opowieści, piosenek oraz pieśni, motywem malowideł na szkle, rzeźb i płaskorzeźb. Od niej wywodzą się lokalne nazwy szczytów i dolin, a jej sylwetka stanowi godło Tatrzańskiego Parku Narodowego, zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie gór.